Toekomst. Het woord alleen al roept bij veel mensen onrust op. Onzekerheid, angst, of juist een onbedwingbare nieuwsgierigheid. Hoe ga je om met wat nog komt? Tijdens een inspirerend college van Loulou Nekkers, directeur van FutureConsult, werd duidelijk: er zijn twee manieren om naar de toekomst te kijken. De toekomst die je overkomt en de toekomst die je zelf maakt. Maar hoe maak je die keuze bewust? En hoe gebruik je scenarioplanning om niet alleen te overleven, maar ook te gedijen in een wereld vol onzekerheden? “Trust is your relationship to the unknown.” Loslaten dat niet alles te bepalen valt, is de eerste stap.
Waarom toekomstdenken?
We leven in een tijd waarin verandering de enige constante is. Of het nu gaat om technologische sprongen, maatschappelijke verschuivingen of onverwachte crises: de toekomst is verraderlijk, omdat er niet één toekomst is, maar meerdere. Scenarioplanning helpt ons om te anticiperen, te innoveren en soms zelfs los te komen van oude systemen. Het is een instrument om signalen (aanwijzingen voor verandering) en trends (richtingen van verandering) te herkennen en te vertalen naar beelden van mogelijke toekomsten.
Voorbeeld: Rijkswaterstaat zag signalen als de opkomst van de e-bike en de groeiende populariteit van OV-fietsen, maar handelde niet direct. Pas toen deze trends onmiskenbaar werden, volgden fiets-snelwegen. Een les in het belang van tijdige actie.
Twee soorten scenario’s: tuinfeest en dierentuin
Loulou onderscheidt twee benaderingen:
- Tuinfeest-scenario’s (omgevingsscenario’s): Hierbij kijk je naar externe factoren waar je geen invloed op hebt, zoals het weer of de opkomst bij een evenement. Door deze factoren in een assenkruis te zetten, ontstaat een raamwerk voor vier mogelijke toekomsten. Zo kun je strategieën ontwikkelen voor elk scenario.
- Dierentuin-scenario’s (doelscenario’s): Hier vertrek je vanuit jezelf. Wat wil je bereiken? Welke keuzes kun je maken? Bijvoorbeeld: een dierentuin die moet kiezen tussen educatie en vermaak, of tussen wel of geen dieren. Elk scenario brengt andere mogelijkheden en uitdagingen met zich mee.
Praktijkvoorbeeld: Architecten dachten in 2016 dat een wereldwijde open-source bot voor architectuur (Archibot) onzin was. Tot ChatGPT kwam. Scenarioplanning helpt om ook ‘onlogische’ toekomsten serieus te nemen en daar waar mogelijk op te anticiperen.
Zelf aan de slag met scenarioplanning
Stap 1: De scenariovraag
Begin met een centrale vraag, zoals: “Hoe studeert de student in 2030?” Of: “Wat is de rol van data in de zorg in 2025?”
Stap 2: Verkenning
Identificeer trends en ontwikkelingen in domeinen als technologie, ecologie, sociaal-cultureel, economie, demografie en politiek (DESTEP-model). Betrek stakeholders met verschillende invalshoeken.
Stap 3: Assenkruis
Kies twee factoren met hoge impact en onzekerheid. Zet ze in een assenkruis en bedenk vier scenario’s. Tip: Zorg dat het scenario in de linkerbovenhoek het dichtst bij de huidige situatie ligt.
Stap 4: Verbeelding
Schrijf levendige verhalen voor elk scenario. Gebruik GenAI om de verhalen uit te werken – met name voor de extremere scenario’s levert dit vaak verrassende inzichten op.
Stap 5: Van scenario naar strategie
Vraag jezelf af:
- Wat willen we behouden?
- Waar moeten we innoveren?
- Wat moeten we stoppen?
Tip: Werk met een Business Model Canvas per scenario. Zo zie je overeenkomsten en verschillen in wat nodig is om de toekomst te omarmen.
De drie horizonnen
Loulou introduceerde het model van de drie horizonnen:
- Heden: Managers houden het huidige systeem draaiende.
- Transitie: Ondernemers experimenteren met pilots.
- Toekomst: Visionairs schetsen nieuwe werelden.
Een succesvolle organisatie heeft alle drie de typen mensen nodig. Maar let op: de dialoog tussen deze groepen kan negatief worden. Maak er een positief gesprek van door elkaars rol te erkennen.
Lessen uit Dubai
Dubai toont aan hoe scenarioplanning transformatie mogelijk maakt. Van parelvisserij naar olie, en nu naar toerisme: ze nemen afstand van wat ze goed deden, om iets nieuws te omarmen. Een les voor organisaties die vastzitten in oude patronen. Kinderen in Dubai leren al vroeg om na te denken over toekomstscenario’s.
Boekentips en tools
- Permanent Alert – Monitoringsysteem van Rijkswaterstaat
- Podcast: De strategie van de kreeft #52 (over scenarioplanning met Loulou Nekkers)
- Boek: Wijzer in de toekomst – Jan Nekkers
Zelf aan de slag
Probeer deze aanpak als je zelf met scenario planning aan de slag wil in je organisatie:
- Formuleer een centrale scenariovraag met een groep.
- Werk in kleine teams parallel aan dezelfde vraag.
- Breng de uitwerkingen samen en leg ze voor aan ‘buitenstaanders’.
- Schrijf de scenario’s uit en pas ze aan op basis van feedback.
Scenarioplanning is een ambacht, geen wetenschap. Het gaat om het gesprek, de verbeelding en de bereidheid om keuzes te maken.
Reflectie: Wat is jouw scenariovraag? En welke stap ga jij zetten om de toekomst niet alleen te ondergaan, maar ook vorm te geven?
Laat het me weten in de reacties!
Dit artikel is geïnspireerd op het college van Loulou Nekkers over scenarioplanning en omgaan met onzekerheid. Meer weten? Bezoek futureconsult.nl.
Vind je dit interessant? Deel het met je netwerk of plan een workshop scenarioplanning voor je team. Samen kijken we verder dan de horizon!
Dit college is onderdeel van de leergang digitale transformatie. Het artikel is geschreven met hulp van Le Chat (Mistral).
Leave a Reply